مقدمه

دور جديد گفت‌و‌گوهاي جمهوري اسلامي ايران با ?+? پيرامون پرونده هسته‌اي را بايد يکي از حساس‌ترين دوره‌هاي ديپلماسي ايران به حساب آورد. از يک طرف دستگاه ديپلماسي کشورمان در نظر دارد از رهگذر اين گفت و گوها، منافع ملي و امنيت ملي را به صورت حداکثري تأمين و تضمين نمايد و ار طرف ديگر، آمريکا نيز سعي دارد با همراه نگاه داشتن سه کشور اروپايي، ضمن رسيدن به يک برد در برابر جمهوري اسلامي ايران، ناکامي‌هاي پي در پي سياست خارجي ايالات متحده در سال ???? را جبران نمايد.

در اين راستا اخيراً روزنامه واشنگتن پست در گزارشي نوشته است: «شکست‌هاي سياست خارجي دولت باراک اوباما در سال ???? فاجعه‌اي ديپلماتيک براي آمريکا است. مسئله سوريه، پناهندگي اسنودن (افشاگر جاسوسي‌هاي آمريکا) به روسيه و اختلاف با اين کشور و جاسوسي آمريکا از متحدانش از جمله اين شکست‌هاست.»

بر اين اساس، رصد دائمي گفت و گوها و همچنين آگاهي و هوشياري نسبت به اهداف و برنامه‌ريزي آمريکا و سه کشور اروپايي، موضوع بسيار مهمي است که نبايد نسبت به آن غفلت نمود.

در اين يادداشت علاوه بر رمزگشايي از راهبرد و اهداف راهبردي ايالات متحده آمريکا و سه کشور اروپايي در دور جديد مذاکرات، نقشه راه آنان در پيشبرد مذاکرات هسته‌اي و تبعات آن مورد بررسي قرار مي‌گيرد.

?) اهداف راهبردي آمريکا در دور جديد مذاکرات ?+?

اهداف راهبردي آمريکا در دور جديد مذاکرات ?+? با ايران در سخنراني وندي شرمن معاون سياسي وزير امور خارجه آمريکا در تاريخ ?? مهرماه ???? در کميته روابط خارجي سناي آمريکا قابل احصاء است. سه کليد واژه وندي شرمن تحت عنوان «معنا داري»، «شفافيت» و «قابل راستي آزمايي بودن» برنامه هسته‌اي ايران مويد هدف گذاري‌هاي راهبردي آمريکا در ?+? است به طور کلي در دور جديد مذاکرات هسته‌اي، کاخ سفيد سه هدف راهبردي را مورد نظر قرار داده است:

الف) مهار و متوقف‌سازي ايران در موضوع هسته‌اي

ب) بازگشت به عقب و معکوس ساختن فناوري هسته‌اي ايران

ج) بر چيده شدن برنامه هسته‌اي ايران

در اين ارتباط رصد و بررسي مواضع و اظهارات مقامات کاخ سفيد از اين سه هدف راهبردي رمزگشايي مي‌نمايد.

وندي شرمن، نماينده آمريکا در گفت و گوهاي ?+? با ايران، در گفت و گو با روزنامه صهيونيستي يديعوت آحارنوت صراحتاً اذعان کرد: «دستور العمل بسيار روشن اوباما و جان کري اين بوده که ما در گام اول توافق با ايران، بايد مطمئن شويم که پيشرفت برنامه هسته‌اي اين کشور متوقف مي‌شود.»
اهداف راهبردي آمريکا در دور جديد مذاکرات ?+? با ايران در سخنراني وندي شرمن در کميته روابط خارجي سناي آمريکا قابل احصاء است. سه کليد واژه وندي شرمن تحت عنوان «معنا داري»، «شفافيت» و «قابل راستي آزمايي بودن» برنامه هسته‌اي ايران مويد هدف گذاري‌هاي راهبردي آمريکا در ?+? است

مقامات آمريکايي با اين ادراک که تحريم‌ها، ايران را به پاي ميز مذاکره کشانده است در دور جديد مذاکرات ?+? با جمهوري اسلامي ايران سعي دارند در خطوط قرمز خود پيشروي نموده و با عنوان ممانعت ايران از فرار هسته‌اي، خط قرمز مورد نظرشان را يک گام به جلو بکشانند. از اين رو هدف راهبردي اول (معنادار سازي برنامه هسته‌اي ايران) اکنون از اولويت بيشتري نسبت به مسئله شفافيت برخوردار شده است.

جالب است که «رابرت آينهورن» از مذاکره کنندگان اصلي پيشين هيأت آمريکايي، به صراحت اعلام کرده که محدوديت برنامه هسته‌اي ايران مهم‌تر از شفافيت آن است.

واشنگتن در هدف راهبردي اول مي‌کوشد جمهوري اسلامي ايران با متوقف‌سازي، عملاً مزيت‌هاي رقابتي و ابزارهاي چانه زني خود را از دست بدهد تا بتواند در ادامه، فرآيند مذاکرات را به هدف راهبردي دوم منتقل نمايد.

به عقب بازگرداندن برنامه هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران دومين هدف راهبردي کاخ سفيد در دور جديد مذاکرات ?+? با ايران است.

هدف راهبردي دوم عملا برنامه هسته‌اي ايران را از قابليت و توانمندي بالفعل خارج ساخته و آن را نمادين مي‌سازد. شرمن، طي سخناني با عنوان «معکوس ساختن برنامه هسته‌اي ايران» در کميته روابط خارجي سنا، تصريح مي‌کند «ما مي‌خواهيم برنامه ايران را با سرعت هر چه بيشتر محدود کنيم و حتي به عقب برانيم.»

در اين گام، مقامات آمريکايي کوشش خواهند کرد تحت عنوان «شفافيت برنامه هسته‌اي ايران» تدريجاً فرآيند بازگشت به عقب و معکوس ساختن فناوري هسته‌اي ايران را تبديل به برنامه نمايند.

سومين هدف راهبردي و در واقع هدف نهايي آمريکا در دور جديد مذاکرات ?+? با ايران تلاش براي برچيده شدن برنامه هسته‌اي ايران است که سردمداران کاخ سفيد حتي از علني گفتن آن نيز ابايي ندارند.

در اين رابطه جان کري بلافاصله پس از مذکرات ژنو در گفت و گويي با شبکه ان.بي.سي تصريح کرد «هدف آمريکا در مذاکرات با ايران در گام نخست توقف برنامه هسته‌اي اين کشور و سپس بر چيدن کامل آن است.»

از منظر آمريکايي‌ها کليد واژه «راستي آزمايي» يا توافق اعتمادساز ناظر بر اجراي قطعنامه‌هاي شوراي امنيت توسط ايران بوده و اين مهم در واقع به معناي ناديده گرفتن حق برخورداري جمهوري اسلامي ايران از فناوري هسته‌اي است.

در همين راستا خانم شرمن در ?? مهر ماه ???? (يک روز قبل از آغاز گفت و گوها در ژنو) دستور کار آمريکا در مذاکرات ?+? با ايران را اين‌گونه برشماري مي‌کند «ما به دنبال توافقي هستيم که نهايتاً همه نگراني‌هاي جامعه بين‌الملل از جمله تمکين ايران از قطعنامه‌هاي شوراي امنيت و مسئوليت‌هاي ايران طبق ان.پ.تي را رفع نمايد.»

در اين مرحله چنانچه آمريکا هدف راهبردي سوم را قابل دسترسي بداند، آن‌گاه نگراني‌هاي جامعه بين‌الملل را براي ايران فهرست خواهد کرد و توافق جامع را منوط به پذيرفتن آنان از سوي ايران خواهد کرد.

?)راهبرد جديد آمريکا در مذاکرات ?+?

تا قبل از دور جديد مذاکرات ?+? با ايران، راهبرد آمريکا در قبال جمهوري اسلامي ايران يک راهبرد يک سويه مبتني بر فشار- مذاکره بود که در کنار آن از ظرفيت رژيم صهيونيستي به عنوان تهديد استفاده مي‌شد. اما با تغييراتي که در ادراک مقامات کاخ سفيد نسبت به اثر بخشي تحريم‌ها پيش آمده است، راهبرد فشار- مذاکره با حفظ شاکلة خود تا حدودي تغيير يافته و به يک راهبرد دوسويه تبديل شده که از آن به عنوان راهبرد دو مسيرة «تعامل و فشار» ياد مي‌شود. در اين رابطه شرمن در جلسه استماع کميته روابط خارجي سناي آمريکا مي‌گويد: «راهبردي که در دولت به منظور رفع نگراني‌هاي جامعه بين‌المللي در مورد برنامة هسته‌اي در پيش گرفته‌ايم و همچنان پيگيري مي‌کنيم سياست دو مسيرة تعامل و فشار است».

در چرايي اتخاذ راهبرد جديد توسط آمريکا مي‌توان به دلايل زير اشاره نمود:

- ادراک اشتباه کارگزاران آمريکا از انتخابات ???? و دولت جديد جمهوري اسلامي ايران

- ارزيابي‌هاي غلط از شرايط و وضعيت اقتصادي و اجتماعي ايران

آمريکايي‌ها با اين انگاره که ايران ناچار است به خاطر تحريم‌ها و تهديدات، به هرگونه فشار و امتيازخواهي ?+? پاسخ مثبت بدهد، خود را در آستانة رسيدن به يک بُرد خوب و معاملة تاريخي در قبال ايران مي‌بينند.
سومين هدف راهبردي و در واقع هدف نهايي آمريکا در دور جديد مذاکرات ?+? با ايران تلاش براي برچيده شدن برنامه هسته‌اي ايران است . در اين رابطه جان کري بلافاصله پس از مذکرات ژنو در گفت و گويي با شبکه ان.بي.سي تصريح کرد «هدف آمريکا در مذاکرات با ايران در گام نخست توقف برنامه هسته‌اي اين کشور و سپس بر چيدن کامل آن است.»

بر همين اساس کنث.ام.پولاک (کارشناس مؤسسة بروکينگز) اظهار مي‌دارد: «چنين معامله‌اي، ‌موهبتي الهي براي آمريکا، اسرائيل، عربستان سعودي و ساير متحدان ما در منطقه و فراتر از منطقه خواهد بود. اگر ما توانايي رسيدن به چنين معامله‌اي را داشته باشيم، بايد آن را دريابيم».

بنابراين آمريکا با اتخاذ راهبرد دو مسيرة «تعامل- فشار» از يک‌سو به دنبال تبديل چالش به فرصت است(جبران ناکامي‌هاي سياست خارجي خود در سال ????) و از سوي ديگر در آرزوي تغيير موازنة استراتژيک در برابر محور ايران مي‌باشد تا به تعبير ام پولاک، بزرگ‌ترين مشکل سياست خارجي خود را طي سه دهه حل نمايد.

?)نقشه راه آمريکا در دور جديد مذاکرات ?+?

ارزيابي‌هاي موجود مؤيد اين نکته است که آمريکا‌يي‌ها براي رسيدن به اهداف راهبردي سه‌گانه در مذاکرات ?+? جمهوري اسلامي ايران، علاوه بر تعيين راهبرد دوسوية «تعامل- فشار»، نقشة راه جديدي را نيز ترسيم نموده‌اند و با قرار دادن آن در روي ميز مذاکرات، عملياتي شدن آن را انتظار مي‌کشند.

نقشة راه جديد که از رصد و بررسي مواضع و اظهارات مقامات رسمي آمريکا احصاء گرديده موارد نه‌گانة زيرا را شامل مي‌شود.

- کاهش ماشين‌هاي سانتريفيوژ از سوي ايران

- تعليق غني سازي اورانيوم ??%

- تعيين سقف براي حجم اورانيوم غني شده ?%

- تبديل(اکسايش) انباشته ??% موجود

- توقف به کارگيري سانتريفيوژهاي نسل ?(IR?)

- تعطيلي تأسيسات آب سنگين اراک و يا تبديل آن به يک راکتور عادي

- تعطيلي سايت فردو

- پذيرش پروتکل الحاقي از سوي ايران

- تعطيلي چرخة توليد سوخت هسته‌اي و فرآيند غني‌سازي اورانيوم در ايران و يا نمادين سازي آن(در حد آزمايشگاهي)

?)تجزيه و تحليل نقشه راه جديد آمريکا در ?+?

براي تجزيه و تحليل درست از نقشه راه جديد آمريکا در ?+? مي‌بايست به دو موضوع توجه ويژه داشت. يکي؛ کليه واژه‌هاي مورد استفادة وندي شرمن در جلسة استماع کميتة روابط خارجي سناي آمريکا و ديگري اهداف راهبردي و سه‌گانة آمريکا در موضوع هسته‌اي ايران.

در نقشة راه جديد آمريکا، مراحل يکم تا پنجم از مراحل نه‌گانة مذکور، يعني کاهش سانتريفيوژها، تعليق ??درصد، محدودسازي غني‌سازي ? درصد، تبديل (اکسايش) انباشتة ??درصد موجود و توقف به کارگيري سانتريفيوژهاي نسل ? در واقع ناظر بر کليد واژه و موضوع «معناداري» و هدف راهبردي اول(مهار و متوقف سازي برنامة هسته‌اي ايران) جاي مي‌گيرد.

وندي شرمن در ?? مهر ماه ???? در اظهاراتي که بيانگر مراحل يکم تا پنجم نقشة راه جديد آمريکا است اظهار مي‌دارد: «ما به دنبال گام‌هاي مشخصي از طرف ايران هستيم که به مسائل اصلي و محوري بپردازد از جمله؛ سرعت و دامنة برنامة غني‌سازي اين کشور، شفافيت کلي برنامة هسته‌اي و ذخاطر اورانيوم غني‌شده آن.»
در تعيين نقش و تقسيم کار از سوي آمريکا، رژيم صهيونيستي همزمان عهده‌دار دو نقش است: يکي حفظ ظرفيت تهديد عليه ايران در کنار راهبرد دو سويه «تعامل و فشار» و ديگري ايفاي نقش در عمليات فريب راهبردي و جنگ ادراکي در مخاطبان ايراني.

براين اساس اظهارات خانم شرمن پيرامون سرعت و دامنة برنامه غني‌سازي، ناظر بر محدود شدن تعداد سانتريفيوژها، نسل سانتريفيوژها، سطح غني‌سازي، حجم غني‌سازي و ميزان ذخاير مواد غني شده است.

همچنين مراحل ششم تا هشتم نقشة راه آمريکا، به عبارتي تعطيلي تأسيسات آب سنگين ارک، تعطيلي فردو و پذيرش پروتکل الحاقي، در چارچوب کليد واژة «شفافيت» و در راستاي «هدف راهبردي دوم آمريکا» (بازگشت به عقب و معکوس ساختن فناوري هسته‌اي ايران) تعريف مي‌گردد.

در اين ارتباط جان کري در ? مهر ماه ???? طي مصاحبه‌اي با شبکة سي.بي.اس اظهار مي‌دارد: «گشايش فوري تأسيسات فردو به روي بازرسان؛ تأسيساتي که سري و زيرزميني و تقويت شده است و بدون ترديد چيزي نيست که يک برنامة صلح‌آميز آن را انجام دهد؛ امضاي فوري پروتکل الحاقي دربارة بازرسي‌ها؛ توقف داوطلبانة غني‌سازي بيش از يک سطح و نگه‌داشتن آن در سطح پايين چون که سطح بالاتر براي يک برنامة صلح‌آميز موردنياز نيست.»

همچنين روزنامة صهيونيستي‌هاآرتص با اشاره به ملاقات وندي شرمن با مقامات ارشد رژيم جعلي اسرائيل نوشت: «شرمن در ملاقات با مقامات ارشد اسرائيل قول داد که آمريکا براي وادار کردن ايران به بستن راکتور آب سنگين اراک تلاش کند تا خواستة مهم نتانياهو نيز برآورده گردد.»

تعطيلي چرخه توليد سوخت هسته‌اي و فرآيند غني‌سازي اورانيوم در ايران در واقع مرحلة نهم و نهايي از نقشه راه آمريکا است که هدف راهبردي سوم واشنگتن در موضوع هسته‌اي ايران يعني برچيده شدن آن را رقم مي‌زند. اين مرحله در چارچوب کليدواژة قابل راستي آزمايي بودن برنامة هسته‌اي ايران و لزوم اجراي قطعنامه‌هاي شوراي امنيت توسط تهران معنابخشي مي‌گردد.

اظهارات شرمن در کميتة روابط خارجي سنا در برگيرنده مرحلة نهم و نهايي از نقشة راه جديد آمريکا در ?+? است. وي در اين جلسه اظهار مي‌دارد: «ما در جلسة نيويورک (نشست ?+? در حاشية مجمع عمومي سازمان ملل در سال جاري) تصريح کرديم که در پي توافقي هستيم که حق مردم ايران براي دسترسي به انرژي هسته‌اي صلح‌آميز در آن رعايت شود... اين کلمه بسيار بادقت انتخاب شده بود؛ دسترسي (به انرژي هسته‌اي) و نه حق(غني‌سازي)»

وي در ادامه تصريح مي‌کند: «اين هميشه موضع ما بوده است و من بارها به مخاطبين ايراني خود گفته‌ام که ماده چهارم ان.پي.تي اصلاً دربارة حق غني‌سازي صحبت نمي‌کند.... آن ماده فقط مي‌گويد که شمار داراي حق تحقيق و توسعه هستيد و بسياري از کشورها از جمله ژاپن و آلمان آن را به عنوان حق(مفروض) گرفته‌اند، اما ايالات متحده اين موضع را ندارد.»

در نهايت خانم وندي شرمن با استناد به قطعنامه‌هاي سازمان ملل و لزوم اجراي آن توسط تهران، مرحله نهم نقشة راه آمريکا را معنابخشي مي‌کند. وي با صراحت در جلسة مذکور مي‌گويد: «قطعنامه‌ها نگفته‌اند که حق ايران را تعليق مي‌کنند، «بلکه غني‌سازي آنها را تعليق کرده است، لذا ما اعتقاد نداريم که هر کسي حق ذاتي براي غني سازي دارد.»

?)تبعات اجراي نقشه راه جديد آمريکا در ?+?

پذيرش مراحل نه‌گانة نقشه راه آمريکا، تبعات جبران ناپذيري براي اهداف ملي، منافع ملي و امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران در پي خواهد داشت. در زير به اختصار تبعات اجراي نقشه راه جديد آمريکا در ?+? بيان مي‌گردد.

- ايجاد توقف و بازگشت از مسير پيشرفت علمي و هسته‌اي کشور

- زمينه‌سازي براي فزاينده شدن مطالبات و زياده خواهي هاي آمريکا از جمهوري اسلامي ايران

- تغيير موازنة استراتژيک در منطقه به نفع آمريکا در برابر محور ايران

- مخدوش شدن الگو بودن جمهوري اسلامي و تضعيف قدرت نرم ايران

- تضعيف قدرت ملي و امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران به ويژه در موضوع پروتکل الحاقي

- وابستگي دائمي ايران در توليد راديوايزوتوپ ها و راديوداروها

- از همه مهمتر به هدر رفتن تمام هزينه هايي که ملت، نظام و دانشمندان ايراني در راه پيشرفت کشور پرداخته‌اند.

?) ملاحظات راهبردي آمريکا در دور جديد مذاکرات ?+? با ايران

خط مشي آمريکا در پياده‌سازي نقشه راه ذکر شده بر اساس يک سري ملاحظه راهبردي بنيان نهاده شده است.

به نظر مي رسد ملاحظات راهبردي آمريکا در دور جديد مذاکرات ?+? موارد زير را شامل مي‌گردد:

- تعيين نقش و تقسيم کار در ميان بازيگران متحد خود

- حفظ رژيم تحريم ها و فشارها عليه جمهوري اسلامي ايران

- حفظ فرصت تعامل با ايران

- حفظ اجماع عليه جمهوري اسلامي ايران

- عدم عجله براي رسيدن به توافق جامع با ايران
مراحل ششم تا هشتم نقشة راه آمريکا، به عبارتي تعطيلي تأسيسات آب سنگين اراک، تعطيلي فردو و پذيرش پروتکل الحاقي، در چارچوب کليد واژة «شفافيت» و در راستاي «هدف راهبردي دوم آمريکا» (بازگشت به عقب و معکوس ساختن فناوري هسته‌اي ايران) تعريف مي‌گردد.

در ملاحظه راهبردي اول آمريکا به عنوان بازيگر اصلي نقش پليس خوب را عهده‌دار خواهد شد تا از اين رهگذر با انگاره بي‌اعتمادي در ادراک و برداشت جامعه ايران مقابله نمايد. همچنين نقش پليس خوب به کاخ سفيد اين امکان را مي بخشد تا از فرصت تعامل براي پياده‌سازي نقشه راه خود، بيشترين استفاده را ببرد.

در اين بين انگليس عهده دار تنظيم مناسبات در پشت صحنه خواهد بود و فرانسه نيز در نقش پليس بد، عهده‌دار بر‌هم‌زدن بازي جهت امتيازگيري مي‌گردد.

در اين راستا پاول شولت (رئيس پيشين کنترل تسليحات انگليس) در گفت و گو با تلويزيون بي.بي.سي پيرامون مذاکرات ژنو اظهار داشت: «اکنون فرانسه، نقش پليس بد را بازي مي‌کند تا بقيه نقش پليس خوب را بازي کنند.»

در تعيين نقش و تقسيم کار از سوي آمريکا، رژيم صهيونيستي همزمان عهده‌دار دو نقش است: يکي حفظ ظرفيت تهديد عليه ايران در کنار راهبرد دو سويه «تعامل و فشار» و ديگري ايفاي نقش در عمليات فريب راهبردي و جنگ ادراکي در مخاطبان ايراني. در اين راستا مي‌توان به اظهارات نتانياهو اشاره داشت که در چارچوب يک عمليات فريب و جنگ ادراکي در خلال مذاکرات اخير اظهار داشت: «ايرانيان بايد هم از مذاکرات راضي باشند، زيرا هر چه که مي‌خواستند به دست آوردند و هيچ امتيازي ندادند.»

ذکر اين نکته ضروري است که در عمليات فريب و جنگ ادراکي در مخاطبان ايراني، براي عربستان سعودي، نقشي مکمل رژيم صهيونيستي تعريف گرديده تا ضمن تشديد شکاف‌هاي عربي- فارسي، فشار رواني ساختگي بر جامعه ايران از ناحية خطر دستيابي جريانات سلفي به سلاح هسته‌اي، موجب ترديد در ملت ايران گردد.

اظهارات خانم شرمن در جلسه استماع کميته روابط خارجي سناي آمريکا ديگر ملاحظات راهبردي آمريکا در مذاکرات ?+? با ايران را نمايان مي‌سازد. وي اظهار مي‌دارد: «ما در تمامي مراحل اين فرآيند بايد کاري کنيم تا جامعه بين‌المللي همچنان متحد باشد واجازه ندهد که تحريم‌ها به طور زود هنگام از هم بپاشد. اجازه دهيد به شما اطمينان دهم که هم‌زمان با بررسي حل مسئله از طريق مذاکره، اعمال قاطعانه تحريم‌هاي موجود را همچنان ادامه خواهيم داد و به ويژه مسئله دور زدن تحريم‌ها و اقدام‌هاي ايران براي کاهش اين فشارها را مورد توجه خواهيم داشت.»

سخن پاياني

در باب مذاکرات، سخن بسيار است و اما از حوصله اين نوشتار خارج است. اين نوشتار را با سخناني از رهبر معظم انقلاب اسلامي که روشنگر راه هدايت است، پايان مي بريم: «اين مذاکره‌اي که امروز دارد انجام مي‌گيرد... فقط در مورد مسائل هسته‌اي است و لاغير... منتها گفتم من اعتماد ندارم، خوش‌بين نيستم. من فکر نمي‌کنم از اين مذاکرات آن نتيجه‌اي را که ملت ايران انتظار دارد، به دست بيايد. اما لازم است ملت بيدار باشد. ما از مسئولين خودمان که دارند در جبهه ديپلماسي فعاليت مي‌کنند، کاري کنند، قرص و محکم حمايت مي‌کنيم اما ملت بايد بيدار باشد، بداند چه اتفاقي دارد مي‌افتد {تا} بعضي از تبليغاتچي‌هاي مواجب بگير دشمن و بعضي از تبليغاتچي‌هاي بي‌مزد و مواجب – از روي ساده‌لوحي- نتوانند افکار عمومي را گمراه کنند... مراقب باشيد لبخند فريبگرانه شما را دچار اشتباه نکند.»(بيانات مقام معظم رهبري، ??/?/??)

*کارشناس مسائل راهبردي

مرجع : فارس